Εισήγηση του Προέδρου της Επιτροπής και Γ.Γ. του ΥΠΕΣΔΑ, κ. Κ. Πουλάκη

Αθήνα, 26/7/2016

Ως προς την εξειδίκευση των κατευθύνσεων εργασίας των επιμέρους θεματικών ομάδων, σύμφωνα και με την ευρύτερη στρατηγική την οποία έχει αναπτύξει η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΣΔΑ και η οποία επισυνάπτεται στην παρούσα εισήγηση, προτείνονται τα εξής, ανά πυλώνα :

Α. Επιτελικό κράτος – Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση – Διαβαθμιδική συνεργασία

Η δημιουργία ενός επιτελικού κράτους, εκτός της εξαγγελίας, προϋποθέτει και επανασχεδιασμό ολόκληρου του διοικητικού συστήματος, με ουσιαστική μεταφορά εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων από το κέντρο προς τους περιφερειακούς και τοπικούς δημόσιους θεσμούς. Σε υπέρβαση της ισχύουσας σήμερα διάκρισης του κρατικού "κέντρου" που αποφασίζει και της αυτοδιοικητικής "περιφέρειας" που υλοποιεί, θα πρέπει το κεντρικό κράτος και η Τ.Α. να γίνουν αντιληπτά ως διακριτοί πόλοι του ενιαίου πολιτικού και διοικητικού συστήματος της χώρας, με κοινό στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.

Στο πλαίσιο αυτό :

1. Οριοθετούνται σαφώς οι ρόλοι των διαφορετικών επιπέδων εξουσίας και διοίκησης, και ειδικότερα :

• Αποσυνδέονται πλήρως οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις από την άσκηση κάθε είδους εποπτείας επί των Ο.Τ.Α.
• Διακρίνεται σαφώς και ενισχύεται ο πολιτικός ρόλος των Ο.Τ.Α., δίπλα σε αυτόν της εκάστοτε κυβέρνησης, ως των μοναδικών θεσμών με άμεση και καθολική δημοκρατική νομιμοποίηση.
• Αναμορφώνεται το αποκεντρωτικό μοντέλο βάσει του οποίου διαρθρώνεται το κράτος, σε μία οριζόντια λογική, σε συνεργασία και συντονισμό με τα κατά περίπτωση καθ' ύλην αρμόδια Υπουργεία.
• Ενισχύεται η ανεξαρτησία και το πεδίο αυτόνομης δράσης των Ο.Τ.Α., ως πολιτικής έκφρασης της τοπικά οργανωμένης κοινωνίας, με ταυτόχρονη σαφή διάκριση όχι μόνο της διοικητικής κ.λπ., αλλά και της πολιτικής ευθύνης κάθε επιπέδου.

2. Εξετάζονται συνολικά και εκ βάθρων οι αρμοδιότητες όλων των διοικητικών βαθμίδων στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης :

• Αντί της μεθόδου της επιλεκτικής μεταφοράς αποσπασματικών και διαχειριστικού χαρακτήρα αρμοδιοτήτων από βαθμίδα σε βαθμίδα, αναπροσδιορίζονται συνολικά οι σχέσεις μεταξύ των βαθμίδων αυτών και εκπονείται ένα συνολικό και συνεκτικό σχέδιο κατανομής των αρμοδιοτήτων, με τρόπο που να μπορούν να ασκηθούν ουσιαστικά, τόσο στο σκέλος του σχεδιασμού όσο και στο σκέλος της εκτέλεσης, και αποτελεσματικά.
• Ο επιμερισμός των αρμοδιοτήτων θα πρέπει να γίνει στη βάση της αρχής της επικουρικότητας, λαμβανομένου, ωστόσο, υπόψη ότι οι αρμοδιότητες και των δύο βαθμών της Αυτοδιοίκησης βρίσκονται σε άμεση σχέση και αλληλεπίδραση με τις εθνικής εμβέλειας πολιτικές που σχεδιάζονται και υλοποιούνται με την ευθύνη του κράτους, μέσω του μηχανισμού του δημοκρατικού προγραμματισμού.
• Η μεταφορά των αρμοδιοτήτων σχεδιάζεται και υλοποιείται σταδιακά, λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα επιχειρησιακή και οικονομική κατάσταση των Ο.Τ.Α. και με βάση τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις περί των δυνατοτήτων οικονομικής και έμψυχης στήριξης των Ο.Τ.Α. σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία.

3. Καθιερώνεται οιονεί "τεκμήριο αρμοδιότητας" υπέρ των Περιφερειών και των Δήμων για συγκεκριμένα ζητήματα

• Για κάθε βαθμό Αυτοδιοίκησης διαμορφώνεται ένα "κέντρο" βάρους των απονεμόμενων αρμοδιοτήτων.
• Ο στόχος είναι οι Περιφέρειες να μεταβληθούν σε βασικούς θεσμούς ανάπτυξης ώστε το σύνολο του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων, πέρα των κεντρικών έργων εθνικής εμβέλειας, να υλοποιείται από τις Περιφέρειες, οι οποίες θα συμμετέχουν ουσιαστικά στον γενικό δημόσιο σχεδιασμό, συντονίζοντας και συναποφασίζοντας με τους Ο.Τ.Α., για τις παραγωγικές και κοινωνικές δράσεις της περιοχής τους
• Και αντίστοιχα, οι Δήμοι να είναι συν-διαμορφωτές και διαχειριστές του κοινωνικού κράτους και οι δομές της τοπικής πολιτικής εξουσίας και διοίκησης, που παρεμβαίνουν και απαντούν αποτελεσματικά στα προβλήματα καθημερινότητας των πολιτών, με ευθύνη για το σύνολο των τομέων που αφορούν κοινωνικές δράσεις (κοινωνική συνοχή, χωροταξία, περιβάλλον, χρήσεις γης, τοπική ανάπτυξη κλπ), θα περάσουν στην αρμοδιότητα των Δήμων, στο πλαίσιο του ενιαίου ισόρροπου εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού.

4. Εισάγονται και αναβαθμίζονται οι θεσμοί διαδημοτικής - διαπεριφερειακής - διαβαθμιδικής συνεργασίας στην κατεύθυνση της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης

• Θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι – ανεξαρτήτως του πώς επιμερίζονται οι διακριτές διοικητικές ενέργειες που υλοποιούν μια δημόσια πολιτική (λ.χ. στον τομέα της δημόσιας παιδείας ή των συγκοινωνιών)– οι πολίτες αντιλαμβάνονται την επαφή τους με τη διοίκηση ενιαία.
• Η οπτική λοιπόν του σχεδιασμού του νέου μοντέλου θα πρέπει να πάρει υπόψη του, εκτός της νομικά οριοθετημένης έννοιας της αρμοδιότητας, τις διοικητικές ανάγκες και την πολιτική πραγματικότητα, η οποία έχει αναδείξει την ανάγκη της διασφάλισης των απαιτούμενων συνεργειών σε όλα τα στάδια (σχεδιασμός – υλοποίηση – αξιολόγηση) μιας δημόσιας πολιτικής.
• Στην κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να αξιολογηθούν οι υφιστάμενοι θεσμοί διαδημοτικής, διαπεριφερειακής και διαβαθμιδικής συνεργασίας, οι διαδικασίες διαβούλευσης μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διοίκησης κ.λπ. και να ενισχυθούν ή να θεσπιστούν νέοι, ώστε να υπάρχει συντονισμός και συνέργεια των διαφορετικών επιπέδων, ανεξαρτήτως του ποια διοικητική μονάδα ασκεί (νομικά) την αποφασιστική αρμοδιότητα σε κάθε στάδιο, αλλά και τη βέλτιστη αξιοποίηση και κινητοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων. Τέτοιοι δε θεσμοί μπορεί να είναι είτε οριζόντιοι (π.χ. οι υφιστάμενες Περιφερειακές Επιτροπές Διαβούλευσης, με αναβαθμισμένη όμως σύνθεση και ρόλο) είτε κάθετοι, δηλαδή ανά τομέα (π.χ. διακριτοί θεσμοί συνεργασίας και συντονισμού για την πολιτική παιδείας, για την τουριστική πολιτική κ.λπ.).

5. Διαμορφώνονται διακριτά "μοντέλα" Ο.Τ.Α. ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους - Υλοποιείται η μητροπολιτική διακυβέρνηση

• Διαμορφώνονται διακριτά "μοντέλα" νησιωτικού, ορεινού, αγροτικού, αστικού Δήμου και, αντίστοιχα, νησιωτικής, ορεινής Περιφέρειας, των οποίων οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίας προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις δυνατότητές των αντίστοιχων διοικητικών δομών και των τοπικών κοινωνιών, με αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας και κατευθύνσεων στα ζητήματα αυτά.
• Ο «Καλλικράτης» καθιέρωσε μεν για την Αττική και τη Θεσσαλονίκη το θεσμό της Μητροπολιτικής Περιφέρειας, ωστόσο το βήμα αυτό έμεινε σε μεγάλο βαθμό ημιτελές.
• Αξιοποιώντας, λοιπόν και τα μοντέλα και διδάγματα της ευρωπαϊκής και διεθνούς εμπειρίας, εμβαθύνουμε περισσότερο στη Μητροπολιτική Διακυβέρνηση, αναπτύσσοντας και υλοποιώντας τη πλήρως τουλάχιστον για την Αθήνα/Αττική και τη Θεσσαλονίκη, ενδεχομένως δε και για άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας που παρουσιάζουν μητροπολιτικά χαρακτηριστικά.

Β. Δημοκρατία – Τοπική αυτονομία – Συμμετοχή

1. Αλλάζει ο τρόπος ανάδειξης των δημοτικών και περιφερειακών αρχών

• Με δεδομένο ότι το εκλογικό σύστημα είναι ο βασικός μηχανισμός εξασφάλισης της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, καθώς και το ότι ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εξ ορισμού, προσφέρεται για την καλλιέργεια κουλτούρας διαλόγου και αναζήτησης συναινέσεων, καθιερώνεται ως σύστημα εκλογής των δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων η απλή αναλογική.
• Στην κατεύθυνση της εσωτερικής ουσιαστικής ενοποίησης των Δήμων και των Περιφερειών, εισάγονται εκλογικές διαδικασίες που να επιτρέπουν τη σταδιακή υπέρβαση των παλιών διοικητικών ορίων, χωρίς να φαλκιδεύεται η εκπροσώπηση του συνόλου των περιοχών κάθε Δήμου και κάθε Περιφέρειας.

2. Ενισχύεται η τοπική αυτονομία

• Αξιολογείται και επανεξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησαν οι τοπικές και οι δημοτικές κοινότητες στο πλαίσιο του "Καλλικράτη".
• Ενισχύεται η ενδοπεριφερειακή και ενδοδημοτική αποκέντρωση, με διεύρυνση του αριθμού και των αρμοδιοτήτων των τοπικών θεσμών (τοπικών συμβουλίων κ.λπ.).

3. Θεσπίζονται μορφές άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου

• Αναβαθμίζεται ο ρόλος των τοπικών λαϊκών συνελεύσεων με, υπό προϋποθέσεις, αποφασιστικό χαρακτήρα.
• Καθιερώνεται και ενδυναμώνεται ο θεσμός των τοπικών δημοψηφισμάτων και με λαϊκή πρωτοβουλία.
• Εισάγονται νέοι θεσμοί δημοκρατικής συμμετοχής (π.χ. ειδικά συμβούλια για μεγάλα θέματα κάθε περιοχής, υποχρέωση Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου να συζητήσει ένα θέμα, αν ζητηθεί από ορισμένο αριθμό δημοτών/πολιτών κ.λπ.).
• Θεσπίζονται διαδικασίες πλατιάς κοινωνικής διαβούλευσης για την υλοποίηση μεγάλων τοπικών έργων / επενδύσεων (π.χ. Mall) με παράλληλη θέσπιση Διερευνητικών Επιτροπών (Commission of Enquiry) που θα εξασφαλίζουν την άρτια και τεχνικά τεκμηριωμένη ενημέρωση των δημοτών. Η διαβούλευση θα μπορεί να καταλήγει και σε δημοψήφισμα.
• Επανεξετάζονται θεσμοί που θα μπορούσαν να προάγουν την κοινωνική ενεργοποίηση οι οποίοι έχουν "γραφειοκρατικοποιηθεί" (π.χ. σχολικές επιτροπές).
• Αξιοποιούνται οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών για την άμεση και διαρκή επικοινωνία των αιρετών με τους πολίτες.
• Θεσπίζονται διαδικασίες πραγματικής δημόσιας λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου, με υποχρεωτικό για τους αιρετούς χαρακτήρα και με συγκεκριμένες, υπό προϋποθέσεις, συνέπειες και εξετάζεται το ενδεχόμενο της ανακλητότητας των αιρετών, υπό συγκεκριμένες (αυστηρές) προϋποθέσεις.
• Εισάγεται σταδιακά, βάσει χρονοδιαγράμματος και ανάλογα με την πορεία των οικονομικών της Τ.Α., ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού, αρχικά σε σχέση με τις διαδικασίες διαμόρφωσης του προϋπολογισμού και εν συνεχεία με τη σταδιακή δέσμευση ενός μέρους του δημοτικού προϋπολογισμού που θα είναι διαθέσιμο για τα έργα και τις δραστηριότητες των τοπικών κοινοτήτων.

Γ. Δημοσιονομική αποκατάσταση και ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας της Αυτοδιοίκησης

1. Ως προς τους πόρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης :

• Διασφαλίζεται και, σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, ανιχνεύονται οι δυνατότητες σταδιακής αύξησης της κρατικής χρηματοδότησης των Ο.Τ.Α., ανάλογα με τη βελτίωση της συνολικής δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας και σύμφωνα με τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις που θα εκπονηθούν.
• Εξετάζεται το ενδεχόμενο αλλαγής της βάσης υπολογισμού της κρατικής χρηματοδότησης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, ώστε να διασφαλίζεται η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σταθερότητα των εσόδων των Ο.Τ.Α. από τον κρατικό προϋπολογισμό, χωρίς αυτά να είναι ευάλωτα σε τυχαίες μεταβολές της εισπρακτικής ικανότητας των υπηρεσιών του κράτους.
• Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, που εξαρτώνται από εξωγενείς παράγοντες που καθορίζουν τη δημοσιονομική πορεία της χώρας μεσοπρόθεσμα, άμεσα μπορεί να θεσμοθετηθεί η αλλαγή του τρόπου επιμερισμού της κρατικής χρηματοδότησης στους Ο.Τ.Α. με θέσπιση περισσοτέρων αντικειμενικών κριτηρίων και ενδεχομένως παράλληλη θέσπιση ενός ελάχιστου ορίου ώστε να προστατεύεται η βιωσιμότητα και των πληθυσμιακά μικρότερων Δήμων. Ειδικότερα, για κάθε σκέλος των ΚΑΠ (λειτουργικούς και επενδυτικούς) προτείνουμε ένα αναλογικό, σχετιζόμενο με πληθυσμιακά, κοινωνικά και γεωγραφικά κριτήρια και ένα εξισορροπητικό μέρος, που θα αμβλύνει τις ειδικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες (ορεινότητα, νησιωτικότητα, μητροπολιτικότητα, αυξημένα κοινωνικά προβλήματα και ανάγκες κ.λπ.).
• Επανεξετάζεται, σε συνεργασία με τα Υπουργεία Οικονομικών και Οικονομίας και σύμφωνα με τον κεντρικό κυβερνητικό σχεδιασμό, η λειτουργία του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων με τρόπο που να αναδεικνύεται πλέον με σαφή και διακριτό τρόπο ο ρόλος του ως αναπτυξιακής τράπεζας, βασικού εταίρου της Αυτοδιοίκησης στην αναπτυξιακή της προσπάθεια.
• Θεσπίζονται κριτήρια υπολογισμού και εγκαθιδρύεται μηχανισμός παρακολούθησης της εκχώρησης των αναλογούντων πόρων σε σχέση με τις μεταφερόμενες αρμοδιότητες.

2. Ως προς τα ίδια έσοδα των Ο.Τ.Α. :

• Συγκεντρώνεται και επικαιροποιείται το θεσμικό πλαίσιο για τα ίδια έσοδα των ΟΤΑ με παράλληλη διερεύνηση για την αλλαγή των πηγών προέλευσής τους. Με άλλα λόγια, είναι ίσως αποτελεσματικότερο για την Αυτοδιοίκηση και δικαιότερο για τους πολίτες να διαμορφωθεί ένα καθεστώς "πολυσθένειας" όσον αφορά τις πηγές ιδίων εσόδων των Ο.Τ.Α., ώστε όταν - για οποιονδήποτε λόγο - αλλάζουν τα δεδομένα σε έναν συγκεκριμένο κλάδο που αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για τους Ο.Τ.Α. (π.χ. εστίαση, τουρισμός κ.λπ.), να μην εξανεμίζονται αμέσως και τα ίδια έσοδα αυτού.
• Αναβαθμίζεται η επιχειρησιακή ικανότητα των ΟΤΑ στην είσπραξη των ιδίων εσόδων τους, με αξιοποίηση των ίδιων ή ανάλογων μηχανισμών με εκείνους του κεντρικού κράτους και εξομοίωση των Ο.Τ.Α. με το Δημόσιο σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες του Κ.Ε.Δ.Ε., σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία και φορείς.
• Εισάγεται μόνιμη θεσμική πρόβλεψη για την υπό όρους ρύθμιση οφειλών ή/και τμηματική καταβολή υποχρεώσεων των πολιτών προς τους Ο.Τ.Α., που θα επιτρέπουν στους πολίτες να είναι συνεπείς και στους Ο.Τ.Α. να αυξήσουν την εισπραξιμότητα των ιδίων εσόδων τους.

3. Βελτιώνεται η δημοσιονομική κατάσταση και εξασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμότητα των Ο.Τ.Α.

• Καθιερώνεται ένας μόνιμος μηχανισμός παρακολούθησης των δημοσιονομικών μεγεθών των ΟΤΑ, ώστε να αποτρέπεται ο εκτροχιασμός τους. Ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να διαθέτει δημοκρατική νομιμοποίηση να σέβεται τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α. και θα αντικαταστήσει το "Παρατηρητήριο", πηγαίνοντας ένα βήμα πέρα από αυτό, αφού ο σκοπός του δεν θα περιορίζεται στην παρακολούθηση και την κατασταλτική αντιμετώπιση των περιπτώσεων δημοσιονομικού εκτροχιασμού, αλλά θα έχει έναν περισσότερο προληπτικό και υποστηρικτικό ρόλο
• Διερευνώνται οι δυνατότητες διαμόρφωσης ενός μόνιμου συλλογικού αποθεματικού της Τ.Α. (ως λογαριασμός αλληλοβοήθειας), στο οποίο θα μπορούν να καταφεύγουν υπό προϋποθέσεις οι ΟΤΑ που αντιμετωπίζουν έκτακτο πρόβλημα.

4. Βελτιώνεται η διαδικασία του προϋπολογισμού και εν γένει η οικονομική διοίκηση

• Διαμορφώνονται κανόνες που να μετατρέπουν τη σύνταξη του προϋπολογισμού σε μία ουσιαστική διαδικασία στην οποία θα μετέχουν έμπειρα στελέχη έμπειρα από όλες τις υπηρεσίες του Δήμου και της Περιφέρειας, αλλά και η τοπική κοινωνία, στο στάδιο της διαμόρφωσής του και της προτεραιοποίησης των αναγκών.
• Στον προϋπολογισμό να αποτυπώνονται οι ανάγκες του κάθε ΟΤΑ αλλά και οι ρεαλιστικοί στόχοι των εσόδων. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η πραγματική ισοσκέλιση του προϋπολογισμού που δίνει την δυνατότητα της υγιούς λειτουργίας των κάθε ΟΤΑ, ενώ οι αναμορφώσεις του προϋπολογισμού θα πρέπει να είναι πλήρως αιτιολογημένες.
• Καθιερώνονται εσωτερικοί οικονομικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί
• Ενοποιείται και, όπου χρειάζεται, εκσυγχρονίζεται το θεσμικό πλαίσιο περί της οικονομικής διοίκησης και της ταμειακής λειτουργίας των Ο.Τ.Α.

Δ. Νέα εσωτερική, οργανωτική και λειτουργική θέσμιση της Τ.Α.

1. Μεταβαίνουμε σε ένα καθεστώς περισσότερο δημοκρατικής και συλλογικής λειτουργίας των Ο.Τ.Α.

• Προωθείται η αναδιοργάνωση και ο λειτουργικός εκσυγχρονισμός του συστήματος διοίκησης και η ενίσχυση της δημοκρατικής λειτουργίας των οργάνων της μέσα από ένα νέο πλαίσιο με κύριους στόχους τον περιορισμό των δημαρχοκεντρικών - περιφερειαρχοκεντρικών χαρακτηριστικών του συστήματος και τη μείωση της εσωτερικής συγκέντρωσης της πολιτικής ισχύος σε όργανα όπως η Εκτελεστική Επιτροπή.
• Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η δημοκρατική λειτουργία των δομών και οργάνων της Τ.Α. και κατοχυρώνεται το συλλογικό μοντέλο διοίκησης.
• Ενισχύονται τα δικαιώματα και ο θεσμικός ρόλος της μειοψηφίας του δημοτικού και περιφερειακού συμβουλίου.
• Θεσμοθετείται η συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τη λειτουργία του Δήμου ή της Περιφέρειας.

2. Απλοποιούνται και προτυποποιούνται οι διοικητικές διαδικασίες

• Η απλοποίηση και προτυποποίηση των διοικητικών διαδικασιών, αποτελεί την άλλη όψη του ζητήματος του καταμερισμού των αρμοδιοτήτων, αφού αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι εκάστοτε αρμοδιότητες ασκούνται αποτελεσματικά και με τρόπο ωφέλιμο για τους πολίτες, σχετίζεται δε και με το ευρύτερο έργο της κωδικοποίησης της ισχύουσας νομοθεσίας, το οποίο επίσης βρίσκεται σε εξέλιξη.
• Ήδη το Υπουργείο έχει εντάξει σχετικό έργο στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ, σε ό,τι αφορά την προτυποποίηση των συνηθέστερων διοικητικών διαδικασιών των Ο.Τ.Α.
• Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή δεν πρέπει να εξαντληθεί στην επιλεκτική προτυποποίηση κάποιων διαδικασιών, αλλά να διέπει ως λογική και μέθοδος ολόκληρη την προσπάθεια καταμερισμού των αρμοδιοτήτων, καθώς η μέχρι σήμερα εμπειρία απέδειξε μεγάλα κενά και ασάφειες στο περιεχόμενο και στον ακριβή τρόπο άσκησης κάθε αρμοδιότητας.
• Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες, ώστε να επιτευχθεί η κάθετη και η οριζόντια διαλειτουργικότητα των βάσεων δεδομένων του Δημοσίου.

3. Αναδιοργανώνονται και εξορθολογίζονται οι διοικητικές δομές

• Μέσα από το νέο σχεδιασμό των αρμοδιοτήτων και των διαδικασιών, θα πρέπει να επανασχεδιαστούν και οι Ο.Ε.Υ. των Ο.Τ.Α., με σαφή περιγραφή θέσεων και καθηκόντων, που θα υπηρετούν τις νέες πολιτικές αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού.
• Αξιολογείται και αναθεωρείται το σύνολο των δομών και των οργάνων των Ο.Τ.Α., ώστε να ανταποκρίνεται στη νέα αποστολή που καλούνται να επιτελέσουν, με βάση τις προτεραιότητες που θα προκύψουν από την προωθούμενη μεταρρύθμιση.
• Λαμβάνονται μέτρα ανάσχεσης της πορείας ιδιωτικοποίησης εκτεταμένων υπηρεσιών των Ο.Τ.Α. και ισχυροποίησης του δημόσιου χαρακτήρα κρίσιμων κοινωνικών υπηρεσιών των Ο.Τ.Α.

Ε. Ενεργοποίηση και εξέλιξη των δυνατοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού

1. Αποκαθίσταται η καταστατική θέση των αιρετών

• Αναβαθμίζεται ο ρόλος και η καταστατική θέση των αιρετών
• Η καταστατική θέση των αιρετών έχει υποστεί πλήγματα τα τελευταία χρόνια, κυρίως σε ό,τι αφορά την αντιμισθία, τις αποζημιώσεις και την υποστήριξη των αιρετών με μετακλητούς υπαλλήλους. Εξετάζεται, ανάλογα και με τις δημοσιονομικές δυνατότητες η σταδιακή αποκατάσταση της υποβάθμισης που έχουν υποστεί οι αιρετοί.
• Συγκεντρώνονται και κωδικοποιούνται οι διάσπαρτες διατάξεις που αφορούν την καταστατική θέση των αιρετών
• Επαναξιολογείται και ενοποιείται το θεσμικό πλαίσιο (περί αδειών κ.λπ.).
• Υπάρχει ανάγκη να επανεξεταστεί το ζήτημα του επαγγελματικού ασυμβιβάστου του Δημάρχου και του Περιφερειάρχη. Υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα και για τις δύο εκδοχές, θα πρέπει επομένως να γίνει επεξεργασία και σε τεχνικό επίπεδο στο πλαίσιο της Θεματικής Ομάδας, και σε πολιτικό επίπεδο στο πλαίσιο της Επιτροπής.
• Επίσης, θα πρέπει να συζητηθεί το ζήτημα της καθιέρωσης ορίου θητειών για τους αιρετούς, το οποίο θα προταθεί στην Επιτροπή, θα χρειαστεί ωστόσο να γίνει συζήτηση, σε συμφωνία άλλωστε και με τις επιλογές που τυχόν προκριθούν σε κεντρικό επίπεδο, στο πλαίσιο της προωθούμενης συνταγματικής αναθεώρησης.

2. Βελτιώνονται οι πολιτικές για το ανθρώπινο δυναμικό

• Εκσυγχρονίζεται το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας των αιρετών και των δημοσίων λειτουργών.
• Στο τέλος της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας και με βάση το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο που θα έχει προκύψει, εκπονείται νέος Κώδικας Αυτοδιοικητικών Υπαλλήλων, που θα εναρμονίζεται και με τις μεγάλες αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια.
• Στο σκέλος της επιχειρησιακής αναβάθμισης των Ο.Τ.Α. εκπονείται ένα στοχευμένο πρόγραμμα προσλήψεων, με ιδιαίτερη έμφαση στους μικρούς νησιωτικούς και ορεινούς Δήμους.
• Σχεδιάζονται και θεσμοθετούνται εργαλεία αποτελεσματικής διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού (σχεδιασμός αναγκών - μηχανισμός προσλήψεων - διοίκηση μέσω στόχων και αξιολόγηση δομών και υπαλλήλων - κινητικότητα - κατάρτιση), σε συμφωνία και συνάφεια με τις ήδη υλοποιούμενες μεταρρυθμίσεις για το σύνολο του δημόσιου τομέα.

ΣΤ. Δημοκρατικός και κοινωνικός έλεγχος

1. Γενικά

• Καθιερώνονται διαδικασίες εσωτερικού και κοινωνικού ελέγχου και αναζητείται μία νέα ισορροπία του ελεγκτικού συστήματος, η οποία θα ενισχύσει τη λογοδοσία των Ο.Τ.Α. και τον ρόλο των πολιτών.
• Προωθείται η απλοποίηση, ο συντονισμός και η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των εξωτερικών ελεγκτικών μηχανισμών και του συστήματος εποπτείας των ΟΤΑ, η θεσμοθέτηση εσωτερικού ελεγκτικού μηχανισμού σε κάθε Ο.Τ.Α. και η ενίσχυση των λειτουργιών διαφάνειας και κοινωνικού ελέγχου.

2. Εποπτεία - Έλεγχος νομιμότητας των πράξεων

• Το ζήτημα της εποπτείας των Ο.Τ.Α. είναι σύνθετο και αποτελεί κομβικό σημείο στην επίτευξη του σεβασμού της συνταγματικά κατοχυρωμένης αυτοτέλειας των Ο.Τ.Α., χωρίς όμως αντίστοιχα αυτή να εκτρέπεται μέχρι του σημείου της πλήρους αυτονόμησής τους, αφού είναι σαφές ότι οι Δήμοι και οι Περιφέρειες διοικητικά μεν παραμένουν και κομμάτι της εν ευρεία εννοία δημόσιας διοίκησης, πολιτικά δε μοιράζονται τις τύχες, καλές ή κακές, του κράτους, επομένως η ευημερία τους είναι απολύτως αλληλένδετη με την ευημερία συνολικά της χώρας.
• Επανεξετάζεται για τον Ελεγκτή Νομιμότητας, ο οποίος - ούτως ή άλλως - δεν λειτούργησε ποτέ μέχρι σήμερα.
• Ο έλεγχος νομιμότητας ανατίθεται σε ένα όργανο, που θα πληροί αφ' ενός τις προϋποθέσεις αντικειμενικής και αμερόληπτης κρίσης, αφ' ετέρου θα έχει υψηλή εμπειρία και τεχνογνωσία και επιστημονική επάρκεια.
• Δημιουργείται ενιαίος φορέας ελέγχου των Ο.Τ.Α., με συλλογική και όχι μονοπρόσωπη σύνθεση, που θα ενοποιεί όλους τους επιμέρους (οικονομικούς κ.λπ.) ελέγχους.
• Θεσμοθετείται η πανελλαδική δικτύωση των κατά τόπους ελεγκτικών αρχών των Ο.Τ.Α., ώστε να αντιμετωπίζονται με όμοιο τρόπο τα θέματα.
• Περιορίζονται δραστικά οι κατηγορίες των αποφάσεων που θα αποστέλλονται υποχρεωτικά για έλεγχο, μόνο σε εκείνες που συνιστούν "δομικού χαρακτήρα" αποφάσεις (λ.χ. για τη λύση και εκκαθάριση ενός νομικού προσώπου κ.τ.τ.).
• Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, εκτός της ενοποίησης και απλοποίησης των ελέγχων, επιτυγχάνεται και ο δραστικός περιορισμός του προσωπικού που θα χρειαστεί να απασχοληθεί στις αντίστοιχες υπηρεσίες και εξυπηρετούνται ανθρώπινοι πόροι για άλλες, ουσιαστικότερες, υπηρεσίες.

3. Εποπτεία - Πειθαρχικός έλεγχος των αιρετών οργάνων των Ο.Τ.Α.

• Το ζήτημα του πειθαρχικού ελέγχου των αιρετών οργάνων των Ο.Τ.Α. είναι σαφώς πιο ευαίσθητο, αφού λόγω του προσωπικού και πολιτικού του χαρακτήρα χρειάζεται να γίνει στάθμιση των αντικρουόμενων αρχών, αφ' ενός δηλ. την ανάγκη προστασίας της νομιμότητας στη δράση των Ο.Τ.Α. και τη διασφάλιση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους αυτοδιοικητικούς θεσμούς, αφ' ετέρου το σεβασμό του τεκμηρίου αθωότητας και, κυρίως, την άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση των αιρετών.
• Από τα στοιχεία αυτά προκύπτουν σημαντικές ιδιαιτερότητες που υπαγορεύουν το βέλτιστο σύστημα πειθαρχικού ελέγχου των οργάνων των Ο.Τ.Α.
• Το πρώτο δεδομένο είναι ότι για την επιβολή πειθαρχικών ποινών ή τη λήψη διοικητικών μέτρων εις βάρος των αιρετών, είναι καλό να λαμβάνονται όσο γίνεται λιγότερες κατ' εκτίμηση οποιουδήποτε οργάνου αποφάσεις, ιδίως μονοπρόσωπου, και να παρέχονται αντικειμενικά και συμβολικά οι μεγαλύτερες δυνατές εγγυήσεις αμεροληψίας.
• Το δεύτερο δεδομένο είναι ότι πρέπει οι προϋποθέσεις για την πειθαρχική δίωξη ή τη λήψη διοικητικών μέτρων σε βάρος των αιρετών είναι καλό, για τους ίδιους ακριβώς λόγους, να περιγράφονται με τρόπο απλό και σαφή στο νόμο, ώστε να περιορίζονται τα περιθώρια για ερμηνείες και αμφισβητήσεις.
• Το τρίτο δεδομένο είναι ότι στην περίπτωση των αιρετών, λόγω της άμεσης δημοκρατικής νομιμοποίησής τους, δεν είναι σκόπιμη η θέσπιση ενός εξαντλητικού πειθαρχικού δικαίου, με διαβαθμισμένες ποινές και μέτρα, αφού στην πραγματικότητα η κρατική επέμβαση απαιτείται και δικαιολογείται μόνο στις σοβαρότερες περιπτώσεις (που δικαιολογούν τη θέση σε αργία ή την οριστική παύση του αιρετού).

Με βάση τα δεδομένα αυτά, προτείνεται :

• Η διατήρηση του πειθαρχικού ελέγχου των αιρετών των Ο.Τ.Α. μόνο ως κατ' εξαίρεση διαδικασία για τις βαρύτερες περιπτώσεις.
• Η επανεξέταση των προϋποθέσεων θέσης σε αργία και παύσης των αιρετών, ώστε να διαφυλάσσεται η απλή, ομοιόμορφη και άμεση εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας.
• Η πρόβλεψη συγκεκριμένης διαδικασίας και προθεσμιών εντός των οποίων θα λαμβάνει γνώση των ποινικών υποθέσεων (παραπομπής ή καταδίκης) που αφορούν αιρετούς το αρμόδιο για τον πειθαρχικό έλεγχό τους όργανο.
• Η ανάθεση της αρμοδιότητας πειθαρχικού ελέγχου στο ίδιο (συλλογικό) όργανο που θα αναλάβει τον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των Ο.Τ.Α.

4. Έλεγχοι

• Ως γνωστόν, σήμερα οι Δήμοι και οι Περιφέρειες υφίστανται πλειάδα προληπτικών και κατασταλτικών, τακτικών και έκτακτων ελέγχων, ωστόσο - παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν πραγματοποιηθεί - δεν μπορεί κανείς βάσιμα να ισχυριστεί ότι έχουν εξαλειφθεί τα φαινόμενα κακοδιοίκησης, ακόμη και διαφθοράς.
• Την ίδια στιγμή οι πολλαπλοί και αλληλοεπικαλυπτόμενοι έλεγχοι επιβαρύνουν τις υπηρεσίες, προκαλούν καθυστερήσεις, ενίοτε δε και συγχύσεις, αφού κάθε ελεγκτικός μηχανισμός αξιολογεί διαφορετικά το ίδιο ζήτημα, ενώ καταλήγουν ευθέως ή εμμέσως (λόγω της καθυστέρησης και άρα της de facto ματαίωσης της αυτοδιοικητικής δράσης) σε έλεγχο σκοπιμότητας.
• Με αυτά τα δεδομένα οι έλεγχοι ενοποιούνται και απλοποιούνται, όχι στην κατεύθυνση του περιορισμού της νομιμότητας και της διαφάνειας, αλλά αντίθετα με σκοπό να μπορούν οι έλεγχοι να φτάνουν σε βάθος και να παράγουν άμεσα, ορατά και επί της ουσίας αποτελέσματα.
• Εισάγονται μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου, που θα λειτουργούν προληπτικά και κατασταλτικά, σε άμεση και διαρκή παρακολούθηση της διοικητικής δράσης κάθε Ο.Τ.Α., σύμφωνα και με τις διεθνείς τάσεις.
• Αξιοποιούνται (βλ. παραπάνω) θεσμοί και μορφές κοινωνικού ελέγχου και λογοδοσίας.
• Επαναξιολογείται ο θεσμός του Συμπαραστάτη. Γενικά, ο θεσμός της διαμεσολάβησης είναι γενικευμένος στην Ευρώπη και αξιολογείται θετικά. Ωστόσο, με δεδομένη την - κατά κοινή ομολογία - αρνητική εμπειρία του Συμπαραστάτη, γεννώνται δύο ερωτήματα προς απάντηση : Κατ' αρχάς, αν είναι σκόπιμη η διατήρηση του θεσμού, ιδίως ενόψει της ύπαρξης πολλαπλών παρόμοιων θεσμών και της πολιτικής βούλησης διεύρυνσης των θεσμών κοινωνικού ελέγχου. Και, έπειτα, αν θεωρηθεί χρήσιμη η διατήρηση του θεσμού, είναι αναγκαία η εκ βάθρων μεταρρύθμισή του. Σχετικές απόψεις έχουν κατατεθεί τα τελευταία χρόνια, είτε στην κατεύθυνση της δημιουργίας αποκεντρωμένων υπηρεσιών του Συνηγόρου του Πολίτη, είτε της ριζικής αλλαγής του τρόπου επιλογής και λειτουργίας του Συμπαραστάτη.

Ζ. Ενίσχυση κοινωνικών πολιτικών των Ο.Τ.Α.

• Οι ήδη θεσπισμένες αρμοδιότητες των ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού για την άσκηση κοινωνικής και προνοιακής πολιτικής και ιδιαίτερα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και για την προστασία ευάλωτων ομάδων, αποκτούν βαρύνουσα σημασία σε περιόδους παρατεταμένης λιτότητας και ύφεσης.
• Λαμβάνοντας υπόψη ότι κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων αυτών από τις δύο βαθμίδες αυτοδιοίκησης τις τελευταίες δεκαετίες έχει διαπιστωθεί έλλειψη συνεκτικότητας, σοβαρές στρεβλώσεις και μειωμένη αποτελεσματικότητα σε σχέση με τους δαπανηθέντες εθνικούς και κοινοτικούς πόρους απαιτείται αναμόρφωση του πλαισίου
• Καθιερώνεται "τεκμήριο αρμοδιότητας" άσκησης της κοινωνικής πολιτικής υπέρ των Δήμων.
• Ενισχύεται και αναβαθμίζεται η κοινωνική υπηρεσία των Δήμων, ώστε να αναλάβει επιτελικό - συντονιστικό ρόλο, και ταυτοχρόνως ρόλο σχεδιασμού και διάγνωσης των αναγκών, συμβάλλοντας και στην ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και στη δημιουργία δικτύων.
• Συνδέεται η κοινωνική (προνοιακή) πολιτική– με τη στενή έννοια - με την ανάπτυξη άλλων παράπλευρων κοινωνικών δράσεων των Δήμων (στους τομείς της λαϊκής στέγης, της πρωτοβάθμιας υγείας, της παιδείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού κ.λπ.), μέσω των οποίων θα διασφαλίζεται η πρόσβαση όλων των πολιτών σε κάθε σημείο της χώρας σε ίδιες ποιοτικές παροχές με στόχο την διαρκή ενίσχυση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.

Η. Ενίσχυση του αναπτυξιακού ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

1. Γενικά

• Για την επόμενη περίοδο η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να σχεδιάσει ένα προγραμματικό πλαίσιο, σε δημοσιονομικά ασφυκτικές συνθήκες με περιορισμένους διαθέσιμους πόρους και με αλλαγές στον τρόπο προσέγγισης του χώρου και του προγραμματισμού εν γένει.
• Υπό αυτό το πρίσμα, θα πρέπει να επανεξεταστεί το πλαίσιο σχεδιασμού της τοπικής ανάπτυξης, το οποίο θα πρέπει να κινηθεί στην κατεύθυνση καινοτομικών αναπτυξιακών παρεμβάσεων, και σε διαφορετική λογική από αυτήν των μεγάλων και των πολλών, μικρών και κατακερματισμένων έργων, τα οποία εγκλωβίζουν την αναπτυξιακή πολιτική.
• Είναι αναγκαία η μετάβαση σε έναν αναπτυξιακό σχεδιασμό που θα προσδιορίζει με σαφήνεια και θα οριοθετεί τις αναπτυξιακές επιλογές στρατηγικού χαρακτήρα, θα ιεραρχεί τις προτεραιότητες και θα συγκεντρώνει τους πόρους και τις δυνάμεις για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων.
• Επιπλέον η Τ.Α. θα πρέπει να στραφεί και σε παρεμβάσεις ενίσχυσης της κοινωνικής οικονομίας και των αλληλέγγυων / εναλλακτικών δικτύων (παραγωγής, μεταποίησης, διανομής), συνδέοντάς τα οργανικά με την τοπική ανάπτυξη και διαφοροποιώντας το αναπτυξιακό της πρότυπο, το οποίο θα πρέπει ανταποκρίνεται στις τοπικές ιδιαιτερότητες και κοινωνικές ανάγκες.
• Με δεδομένη επίσης την ανάγκη ενίσχυσης της χωρικής προσέγγισης κατά τη χάραξη του προγραμματισμού και τις χωρικές ενότητες να προκρίνονται ως η πλέον ενδεδειγμένη βάση που ενοποιεί και ολοκληρώνει τις επιμέρους αναπτυξιακές παρεμβάσεις σε επίπεδο παραγωγικών κλάδων, η Τ.Α. καλείται να διαδραματίσει ενεργότερο ρόλο, τόσο στη διαμόρφωση των αναπτυξιακών στοχεύσεων, όσο και στην υλοποίηση τους.

2. Αξιοποιείται σε αναπτυξιακή και κοινωνική κατεύθυνση η περιουσία των Ο.Τ.Α.

• Υπάρχει άμεση ανάγκη ο κάθε ΟΤΑ να δημιουργήσει το περιουσιολόγιο του και ο νόμος να βάζει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα να γίνει κάτι τέτοιο. Θα υπάρχει ειδικός ηλεκτρονικός κόμβος όπου κάθε ΟΤΑ θα υποχρεώνεται να ενημερώνει τις μεταβολές των περιουσιακών στοιχείων (βλ. και το σχετικό έργο της ΕΕΤΑΑ).
• Επίσης, είναι σημαντικό τόσο για τη διαφανή διαχείριση της περιουσίας των Ο.Τ.Α., όσο και για την υλοποίηση του αναπτυξιακού τους ρόλου, να γίνει θεσμοθέτηση των σύγχρονων τρόπων αποτελεσματικής διαχείρισης και αξιοποίησης της περιουσίας των ΟΤΑ και των χρηματικών τους διαθεσίμων με γνώμονα πάντα τη διαφύλαξή τους και τη μετατροπή τους σε πηγή εσόδων για τους Ο.Τ.Α.
• Ειδικά σε ό,τι αφορά την αναπτυξιακή αξιοποίηση της περιουσίας των Ο.Τ.Α., θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η πολυμορφία της σχετικής περιουσίας, ειδικά της ακίνητης, και οι διαφορετικές ταχύτητες που παρουσιάζονται και, συνεπώς, η ανάγκη διαμόρφωσης πληθώρας διαφορετικών εναλλακτικών (διαδικασιών και εργαλείων), που θα επιτρέπει στους Ο.Τ.Α. να δραστηριοποιηθούν με τρόπο πραγματικά ωφέλιμο στον τομέα αυτό.
• Πέραν της καταγραφής, που αποτελεί το πρώτο και αυτονόητο βήμα, και θα πρέπει να έχει δυναμικό χαρακτήρα, ώστε να αποτυπώνεται σε πραγματικό χρόνο η περιουσιακή κατάσταση κάθε Ο.Τ.Α., θα πρέπει να προβλεφθούν τα κριτήρια και οι διαδικασίες μέσω των οποίων θα αποτιμάται η αξία και η κοινωνική χρησιμότητα κάθε περιουσιακού στοιχείου, θα διαμορφώνονται διαφορετικά σενάρια αξιοποίησής του και θα αναλύεται το οικονομικό, κοινωνικό κ.λπ. κόστος και όφελος.
• Στο πλαίσιο αυτό, χωρίς να αποκλείεται η παροχή στους Ο.Τ.Α. της δυνατότητας να αξιοποιήσουν όλο το φάσμα των εργαλείων της αγοράς ακινήτων, είναι σαφές ότι η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην με κοινωνικούς/αναπτυξιακούς και όχι με οικονομικούς όρους "αξιοποίηση", δηλαδή να προταχθεί η άμεση κοινωνική χρησιμότητα των υφιστάμενων περιουσιακών στοιχείων έναντι της μετατροπής τους σε πηγή εσόδων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι δύο στόχοι είναι αλληλοαποκλειόμενοι.
• Τέλος, θα πρέπει να γίνει εκ νέου κωδικοποίηση του τρόπου διαχείρισης και αξιοποίησης των κληροδοτημάτων που με οποιαδήποτε μορφή έχουν περάσει στους ΟΤΑ. Η προσπάθεια αυτή να εξασφαλίζει την απόλυτη διαφάνεια και την υλοποίηση του σκοπού για τον οποίο δημιουργήθηκαν.

3. Αναπτυξιακά εργαλεία

• Διαμορφώνονται τα εργαλεία εκείνα μέσω των οποίων η Αυτοδιοίκηση θα συμμετάσχει πρωταγωνιστικά στον δημοκρατικό αναπτυξιακό προγραμματισμό.
• Καθιερώνεται οιονεί "τεκμήριο αρμοδιότητας" άσκησης των σχετικών με την οικονομική δραστηριότητα και ανάπτυξη αρμοδιοτήτων υπέρ των Περιφερειών.
• Δημιουργούνται θεσμικά, επιστημονικά και χρηματοδοτικά εργαλείων που θα υποστηρίξουν τον δημοκρατικό αναπτυξιακό προγραμματισμό που θα αποτελεί το κύριο εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης κάθε περιοχής σε ανοικτή διαλεκτική σχέση με τον κεντρικό σχεδιασμό.
• Καθιερώνεται ο "από τα κάτω" αναπτυξιακός σχεδιασμός στο πλαίσιο πάντα των εθνικών γενικών κατευθύνσεων και στόχων που θα λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα γνωρίσματα, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και θα ενσωματώνει τη διάσταση της τοπικότητας, τις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε περιοχής, όπως αυτά θα αποφασίζονται δημοκρατικά με την ουσιαστική συμμετοχή και τη συνέργεια των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιοχής, της αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών κινημάτων.
• Εννοείται ότι όλα τα παραπάνω, ειδικά όσα αφορούν την ουσία, αλλά και τη μέθοδο του αναπτυξιακού σχεδιασμού, θα πρέπει να τύχουν επεξεργασίας από την αρμόδια Θεματική Ομάδα, σε συνεργασία με το καθ' ύλην αρμόδιο Υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού.
• Σε πρώτο πάντως επίπεδο, η έννοια του δημοκρατικού αναπτυξιακού σχεδιασμού, θα πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής εργαλεία :
  • Σε θεσμικό επίπεδο, απαιτείται :
    • να εξασφαλιστούν τα εργαλεία συνέργειας και διαβούλευσης. Ειδικότερα, θα πρέπει να επανεξεταστεί ριζικά η υφιστάμενη Επιτροπή Διαβούλευσης, που λειτούργησε απολύτως τυπικά και γραφειοκρατικά, και στη θέση της να διαμορφωθούν μόνιμοι, ανοιχτοί και με ουσιαστικές αρμοδιότητες θεσμοί, που να συναρθρώνουν όλα τα επίπεδα που εμπλέκονται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της αναπτυξιακής πολιτικής, με διατήρηση του εποπτικού και ελεγκτικού ρόλου της κεντρικής κυβέρνησης
    • η δημιουργία των κατάλληλων δομών που θα διασφαλίζουν αποτελεσματικότητα και πλήρη διαφάνεια, ώστε να αποτραπεί η δημιουργία περιφερειακών και τοπικών θερμοκηπίων διαφθοράς και διαπλοκής με επιχειρηματικά συμφέροντα.
  • Στο επίπεδο της ουσίας του αναπτυξιακού μοντέλου, διαμορφώνονται τα εργαλεία εκείνα μέσω των οποίων θα προκύπτει :
    • Ο εντοπισμός, η ανάδειξη και η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής, θα προτεραιοποιούνται οι στόχοι και θα αναδεικνύονται τα "ορόσημα" για την ανάπτυξη κάθε περιοχής.
    • Η διασφάλιση της βιωσιμότητας των παραγωγικών επενδύσεων
    • Η εισαγωγή μηχανισμών που θα κατατείνουν στην εξάλειψη των ανισοτήτων που, αντικειμενικά, παράγονται μέσα από την ανισομέρεια της επενδυτικής δραστηριότητας.
  • Στο επίπεδο της χρηματοδότησης της περιφερειακής ανάπτυξης, ήδη έχουν γίνει σημαντικά βήματα, αφού ένα πολύ μεγάλο μέρος (πιθανόν το μεγαλύτερο) των προγραμμάτων της νέας προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ υλοποιείται σε περιφερειακό επίπεδο. Ωστόσο, η σχεδόν αποκλειστική στήριξη των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών σε κοινοτικούς πόρους, λόγω του εξανεμισμού του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων στο πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής, δημιουργεί στρεβλώσεις, καθώς υποβαθμίζεται σημαντικά η διατύπωση ενός συνολικού αναπτυξιακού οράματος και στόχου, αλλά αντίθετα προκρίνεται η αντίστροφη, από το τέλος προς την αρχή λογική, που θέλει τις αναπτυξιακές προτεραιότητες να καθορίζονται από τα χρηματοδοτικά εργαλεία που παρέχονται. Στο πλαίσιο αυτό, η αρμόδια Θεματική Ομάδα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού, θα πρέπει :
    • Να αποτυπώσει τις εκτιμήσεις για την πορεία του ΠΔΕ τα επόμενα χρόνια, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα.
    • Να διαμορφώσει το θεσμικό και οικονομικό πλαίσιο που θα αναδείξει τις Περιφέρειες σε βασικούς διαχειριστές του μεγαλύτερου μέρους του ΠΔΕ.
    • Να εντοπίσει εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών των Ο.Τ.Α., από πέραν του ΕΣΠΑ κοινοτικούς πόρους (ιδίως Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, "πακέτο Γιούνγκερ"), αλλά κυρίως από εναλλακτικές, ακόμα και καινοτόμες πηγές (από την περαιτέρω ενίσχυση των παραδοσιακών εργαλείων της συμβατικής δράσης των Ο.Τ.Α. ή της θεσμοθέτησης νέων ανταποδοτικού χαρακτήρα εσόδων, μέχρι μεθόδους, ιδίως για μικρής εμβέλειας πρωτοβουλίες, όπως το crowdfunding ή αξιοποίηση άλλων εναλλακτικών μεθόδων), εκτός του τριπτύχου κράτος - Ε.Ε. - τραπεζικό σύστημα.
    • Τέλος, ειδικά για τον εντοπισμό πιθανών πηγών χρηματοδότησης, είναι αναγκαίο η αρμόδια Θεματική Ομάδα να προτείνει ένα μηχανισμό τεχνικής και επιστημονικής υποστήριξης των Ο.Τ.Α., το οποίο θα παρέχει πληροφορίες και σχετική βοήθεια στους ενδιαφερόμενους Ο.Τ.Α.

Θ. Στήριξη και προαγωγή της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας από τους Ο.Τ.Α.

• Στο πλαίσιο της επανοικοδόμησης του κοινωνικού κράτους, συμπληρωματικό ρόλο πρέπει να έχει η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
• Είναι ανάγκη να δοθούν ευκαιρίες διεξόδου σε άνεργες/ ανέργους και δυνατότητες κοινωνικής ένταξης σε κοινωνικά ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (Ρομά, ΑμεΑ, μονογονείς, άστεγες/ άστεγους, μακροχρόνια άνεργους/ άνεργες, κ.λπ.).
• Παράλληλα με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, θα καταστεί εφικτό ένα πρότυπο μοντέλο αυτοδιαχείρισης της προσφοράς, της κατανάλωσης και της κάλυψης επιπλέον αναγκών σε υπηρεσίες και αγαθά σε τοπικό επίπεδο, καθώς και η αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πόρων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
• Η πραγματική και αποφασιστική ένταξη της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας ως τρίτου - ισότιμου και δυναμικά ανερχόμενου - πυλώνα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, γεγονός που οφείλει να αναπροσαρμόσει, ενδεχομένως, και τις ίδιες τις αναπτυξιακές προτεραιότητες κάθε περιοχής και τη στροφή από επενδύσεις έντασης κεφαλαίου σε επενδύσεις έντασης εργασίας.

Με βάση τις παραπάνω, ως προς την ουσία, κατευθύνσεις, προτείνεται το εξής χρονοδιάγραμμα εργασιών για τη συνέχεια :

1^ον. Ως τις 29 Ιουλίου να γίνουν οι πρώτες, ακόμη και άτυπες, αν δεν έχουν προλάβει να δημοσιευτεί οι σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις, συνεδριάσεις/συναντήσεις των θεματικών ομάδων, για να προγραμματίσουν τη δουλειά τους, να κάνουν καταμερισμό εργασίας κ.λπ.

2^ον. Η επόμενη συνεδρίαση της Επιτροπής θα γίνει μέσα στο πρώτο δεκαήμερο ή δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, ανάλογα με το πότε ακριβώς θα παραδοθούν κάποιες πρώτες εισηγήσεις από τις θεματικές ομάδες.

3^ον. Εφεξής η διαδικασία θα προχωρήσει με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή σταδιακή επεξεργασία θεμάτων από τις ομάδες, υποβολή στην Επιτροπή προς συζήτηση και έγκριση ή διατύπωση παρατηρήσεων κ.ο.κ.

4^ον. Υπενθυμίζεται ότι το χρονοδιάγραμμα προβλέπει ολοκλήρωση του έργου της Επιτροπής στις αρχές Νοεμβρίου, επομένως οι εργασίες θα είναι εντατικές κατά το δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου.

Ο Πρόεδρος της Επιτροπής

Κώστας Πουλάκης –

Γεν. Γραμματέας ΥΠΕΣΔΑ