Εισήγηση για την κοινωνική πολιτική - Α. Παπάζογλου

Διημερίδα του Τμήματος Αυτοδιοίκησης

Σαββατοκύριακο 26-27/11/2016, Αθήνα

 

Στα χρόνια του μνημονίου η μεγάλη δημοσιονομική λιτότητα οδήγησε σε συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης (ανεργία, φτώχεια, έλλειψη βασικών αγαθών και στέγασης, καταχρεωμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις κ.α.) και σε μία συνεχώς διευρυνόμενη απίσχναση του κοινωνικού κράτους. Αντιμέτωπη με αυτό, ήδη, από τις πρώτες ημέρες η κυβέρνηση της Αριστεράς δίνει καθημερινά μάχη για να αναταχθεί η κοινωνία που πλήττεται, να σταθεί όρθια και να κερδίσει τη χαμένη της αξιοπρέπεια.

Η Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ τα χρόνια που προηγήθηκαν της διακυβέρνησης πρωταγωνίστησε στη μάχη κατά των μνημονιακών πολιτικών μέσα από τη συμμετοχή του στο μεγαλειώδες κίνημα της αλληλεγγύης (κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, κοινωνικές κουζίνες, αγορές χωρίς μεσάζοντες, συλλογή και μοίρασμα ειδών πρώτης ανάγκης,  κοινωνικά φροντιστήρια κ.α.). Η αλληλεγγύη αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί θεμελιακή αρχή και πρακτική της Αριστεράς, συνεκτικό δεσμό των λαϊκών τάξεων που μάχονται όχι μόνο για την επιβίωση αλλά και για την υπέρβαση των ανισοτήτων στην προοπτική μίας σοσιαλιστικής κοινωνίας στην οποία αποσκοπούμε. Με άλλα λόγια, η κοινωνική αλληλεγγύη αποτελεί στρατηγική όχι μόνο για την επιβίωση της κοινωνίας αλλά και για την οργάνωση της παραγωγής, της οικονομίας και της συλλογικής ζωής και συμβίωσης στη βάση ενός αντικαπιταλιστικού αξιακού πρότυπου ενεργοποιώντας τη λαϊκή πρωτοβουλία και την αυτοοργάνωση.

Το μεγάλο στοίχημα του κινήματος αυτού, που μας αφορά και σήμερα, είναι η εμπλοκή των ίδιων των ανθρώπων που έχουν άμεση ανάγκη, η συμβολή τους στο έργο που γίνεται, η απόρριψη του στίγματος της φτώχειας και της αποτυχίας, το οποίο συνήθως εσωτερικεύουν για να οδηγηθούν έτσι στην παραίτηση και την απελπισία.

Βρισκόμαστε ήδη στην κατάληξη της 2^ης αξιολόγησης με ανοιχτό στοίχημα να επιτύχει η κυβέρνηση στη διαπραγμάτευσή της για τα εργασιακά και να μπει σε τροχιά ρύθμισης το χρέος και να ισχύσουν τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης του Ντράγκι γεγονός που θα ενισχύσει τη σταθερότητα της χώρας και θα παρέχει χρηματοδοτικές ανάσες για την καταπολέμηση της ανεργίας, την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης και την παραγωγική ανασυγκρότηση.

Κρίσιμη παράμετρος για την πορεία των πραγμάτων αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί η προσφυγική κρίση που έχει ξεσπάσει από πέρσι και στην οποία ο λαός μας σε αυτή την πρώτη φάση έχει σταθεί αλληλέγγυος, με ανοχή και κατανόηση. Έχουμε, όμως, μπροστά τη 2^η φάση του προσφυγικού που σημαίνει την ενεργοποίηση πολιτικών κοινωνικής ένταξης και στήριξης, ανίχνευσης της ευαλωτότητας (ασυνόδευτα παιδιά, γυναίκες πρόσφυγες-θύματα βίας, έγκυες κλπ) και χάραξης ειδικών δράσεων και πολιτικών κοινωνικής προστασίας.

Παράλληλα, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη η ανάπτυξη του κοινωνικού πυλώνα του κυβερνητικού προγράμματος αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής και προσφυγικής κρίσης με συγκεκριμένες παρεμβάσεις και τομές ενώ, έχουν τεθεί στη δημόσια ατζέντα τα ζητήματα που σχετίζονται με το δημοκρατικό μοντέλο (συνταγματική αναθεώρηση, απλή αναλογική) αλλά και με μεγάλες θεσμικές παρεμβάσεις όπως είναι αυτή της ριζοσπαστικής μεταρρύθμισης του Καλλικράτη.

Στο πάζλ που χαράξαμε παραπάνω θα πρέπει να αναζητήσουμε το ρόλο της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης όσον αφορά στην αντιμετώπιση ζητημάτων του τομέα της κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης. Επισημαίνουμε τις μεγάλες δυνατότητες που έχει επιδείξει η τοπική αυτοδιοίκηση στο φάσμα της υλοποίησης πολιτικών, παραγωγής καλών πρακτικών και στήριξης των τοπικών κοινωνιών παρόλη, την, αναγνωρισμένη από όλους, υποχρηματοδότηση και τη μεγάλη υποστελέχωση προσωπικού σε κρίσιμους τομείς. Ακόμα, δηλαδή, και όταν οι παλιές κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ-ΝΔ προχωρούσαν σε διεύρυνση των αρμοδιοτήτων άσκησης κοινωνικής πολιτικής από τους δήμους χωρίς ταυτόχρονη μεταφορά του αναλογούντος προσωπικού και των πόρων. Ταυτόχρονα, η αυτοδιοίκηση προχώρησε στο άνοιγμα του πεδίου παρέμβασής της στις νέες ανάγκες που ανέκυψαν μέσα στα χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης που βίωσε η κοινωνία μας (δηλαδή, στο πλέγμα της κοινωνικής αλληλεγγύης και στήριξης: κοινωνικά ιατρεία/φαρμακεία, κοινωνικά παντοπωλεία, υπνωτήρια αστέγων, δομές για την κακοποίηση των γυναικών κλπ).

Τα τελευταία χρόνια, έλαβαν χώρα δύο σημαντικές μεταβολές: η πρώτη, η θεσμική (πρόγραμμα Καλλικράτης), συγχώνευσε ΟΤΑ σε ένα νέο χωροταξικό πλαίσιο, αποκέντρωσε ένα εξαιρετικά μεγάλο εύρος αρμοδιοτήτων προς την αυτοδιοίκηση α΄ βαθμού, κυρίως, στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής χωρίς ανάλογους πόρους και προσωπικό ενώ παράλληλα, καθιέρωσε την περιφερειακή αυτοδιοίκηση ως αναπτυξιακό πυλώνα. Ωστόσο, άφησε άθικτο ή και διεύρυνε ένα πλαίσιο λειτουργίας κοινωνικών δομών συγχρηματοδοτούμενων από ευρωπαϊκά προγράμματα και το ΕΣΠΑ με εργαζόμενους συμβασιούχους ορισμένου χρόνου επί σειρά ετών που λειτουργούν εκτός της κοινωνικής υπηρεσίας των ΟΤΑ και αναπαράγονται εσαεί.

Η δεύτερη, η συγκυριακή, σχετίστηκε με τη δίνη των μνημονιακών πολιτικών στην Ελλάδα αλλά και τις μεγάλες προκλήσεις που δημιούργησε η ανθρωπιστική καταστροφή, και τώρα πρόσφατα η μεγάλη προσφυγική κρίση. Γεγονός που δημιούργησαν ένα νέο πλέγμα κοινωνικής αλληλεγγύης που προέρχονταν από τη δράση των ίδιων των πολιτών και στο οποίο  οι δυνάμεις του ΣΥΡΙΖΑ είχαν καθοριστικό ρόλο είτε σταδιακά διεύρυναν τη δράση και των ίδιων των ΟΤΑ.

Αυτές οι δύο μεταβολές μετατοπίζουν, κατά τη γνώμη μου, αισθητά το πεδίο δράσης των ΟΤΑ α΄ και β΄ βαθμού, χωρίς να καταργούν, τον αρχικό ρόλο της αυτοδιοίκησης, αυτόν της διοίκησης των τοπικών υποθέσεων. Η ανατροφόδοτηση της αυτοδιοίκησης με τα μεγάλα διλήμματα κεντρικών επιλογών και προβλημάτων αποτελεί το νέο πεδίο προκλήσεων στο οποίο καλείται να ανταποκριθεί με αυτόνομο αλλά ουσιαστικό ρόλο. Αυτό, μπορεί να αποτελέσει βασικό άξονα της αναπτυξιακής πολιτικής τόσο της περιφέρειας όσο και των δήμων, δηλαδή η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής με έμφαση στην παραγωγική ανασυγκρότηση στις πόλεις και την ύπαιθρο, στις ορεινές και νησιωτικές περιοχές καθώς και στην αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, της κοινωνικής αλληλεγγύης στο ζήτημα του προσφυγικού. Μέχρι τώρα, είναι αλήθεια, η αυτοδιοίκηση κυρίως οι δήμοι, αποτελούσαν τους φορείς υλοποίησης προγραμμάτων και πολιτικών που σχεδιάζονταν κεντρικά. Τώρα πρέπει, η αυτοδιοίκηση να ενισχύσει την παρουσία της στον γενικότερο στρατηγικό σχεδιασμό, να μπορεί να χαράξει επιχειρησιακά προγράμματα και προτεραιότητες που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των τοπικών τους κοινωνιών αλλά και στις  μεγάλες προκλήσεις και προβλήματα της χώρας. Δεν πρέπει να συμβιβαστεί ούτε με ένα διεκπεραιωτικό ρόλο των κεντρικών πολιτικών επιλογών ούτε όμως με μία αποσπασματική και ιδιότυπη συντεχνιακή αντίληψη.

Και εδώ έγκειται ένα δεύτερο πολύ σημαντικό θέμα που αφορά τους διαμορφωμένους συσχετισμούς στην αυτοδιοίκηση μετά τις τελευταίες εκλογές που είναι μάλλον αρνητικοί για τον ΣΥΡΙΖΑ και επιδεινώθηκαν περισσότερο μετά την αποχώρηση της ΛΑΕ. Απ’ την άλλη έχουμε το φαινόμενο μίας αντιστροφής ρόλων στη σχέση της αυτοδιοίκησης με την κεντρική διοίκηση: πρώτον, δεν υπάρχει ενιαία γραμμή που συνδέει τον χώρο της αυτοδιοίκησης με τις κεντρικές επιλογές (όπως γινόταν όλα τα προηγούμενα χρόνια του παλαιού δικομματισμού, όπου τα όργανα της αυτοδιοίκησης λειτουργούσαν, σε ορισμένες φορές, ακόμη και ως απολογητές των μνημονιακών πολιτικών), ενώ δεύτερον, βρίσκεται η Αριστερά πλέον στα κυβερνητικά πόστα (κεντρική διοίκηση) ενώ στο χώρο της αυτοδιοίκησης κυριαρχούν οι δυνάμεις του δεξιού και παλαιο-πασοκικού αυτοδιοικητικού μπλοκ εξουσίας που αποτέλεσε και τη μαγιά του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα. Βεβαίως, και εδώ μπορούν να υπάρξουν δυνατότητες εφόσον έχει αποφευχθεί το σενάριο της αριστερής παρένθεσης και εξελίσσεται η αριστερή διακυβέρνηση που δημιουργεί νέες προσδοκίες ή και επιτείνει αντιφάσεις ανάμεσα στις αυτοδιοικητικές παρατάξεις. Κρίσιμο, λοιπόν, είναι να αναζητηθούν και καλλιεργηθούν προγραμματικές συγκλίσεις ή συμμαχίες στο χώρο της αυτοδιοίκησης πάνω στα κρίσιμα διακυβεύματα που θέτει η ατζέντα της μεταρρύθμισης του Καλλικράτη.

Αυτό είναι το οικονομικο-κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούμαστε να δουλέψουμε το προσεχές διάστημα.

Να αναδείξουμε το κοινωνικό ζήτημα συνδεόμενο :

·         με την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής και προσφυγικής κρίσης

·         με την κυβερνητική πρωτοβουλία ριζοσπαστικής μεταρρύθμισης του Καλλικράτη

·         με τις προσπάθειες διεύρυνσης της κομματικής μας επιρροής στην αυτοδιοίκηση (αιρετοί, φορείς κοινωνίας πολιτών, σωματείων εργαζομένων αλλά και δημότες/ισσες)

Η πρόταση μας θα πρέπει να βασίζεται στην ουσιαστική εμπλοκή της αυτοδιοίκησης με πρωταγωνιστικό ρόλο στις κοινωνικές πολιτικές μέσα από τη θεσμοθέτηση μίας νέας δυναμικής Κοινωνικής Υπηρεσίας ΟΤΑ στην οποία σταδιακά θα ενταχθούν όλα τα προγράμματα, οι δράσεις και οι δομές κοινωνικής πολιτικής που λειτουργούν ή υλοποιούνται σε τοπικό επίπεδο με οποιοδήποτε τρόπο και μορφή καθώς και η ένταξη του προσωπικού τους, που αποτελεί ένα εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό με εμπειρία στο πεδίο.

Συγκεκριμένα, χρειάζεται άμεσα να κινηθούμε στην κατεύθυνση ενός οδικού χάρτη που θα καταγράφει τις ανάγκες των πολιτών για κοινωνική προστασία σε τοπικό επίπεδο και τους δυνητικούς/ες ωφελούμενους/ες. Τις δομές που υπάρχουν και το προσωπικό που υπηρετεί σε αυτές βάσει ειδικοτήτων καθώς και τις χρηματοδοτικές δυνατότητες των ΟΤΑ. Όπως, επίσης, μέσα από τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη θα πρέπει να επαναξιολογηθούν οι αρμοδιότητες κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης μεταξύ πρώτου και δεύτερου βαθμού αυτοδιοίκησης. Αλλά και να αξιοποιηθούν εργαλεία τόνωσης της τοπικής οικονομίας με δημιουργία θέσεων απασχόλησης όπως η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, όπου υπάρχει ρητή πρόβλεψη για τη συγκρότηση κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων ένταξης ευάλωτων ομάδων (άτομα με αναπηρία, άτομα εξαρτημένα από ουσίες ή απεξαρτημένα, φιλακισμένοι/ες και αποφυλακισμένοι ) ή ειδικών ομάδων (θύματα ενδοοικογενειακής βίας, θύματα παράνομης διακίνησης και εμπορίας, άτομα σε συνθήκες φτώχειας, μονογονεϊκές οικογένειες κλπ).

Παράλληλα, στο ν/σ του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης  για τον εθνικό μηχανισμό συντονισμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής συνοχής προβλέπεται η συνέργεια και με την τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση. Συγκεκριμένα προτείνεται η θέσπιση 13 Περιφερειακών Παρατηρητηρίων Κοινωνική Ένταξης στις έδρες των δομών ενώ τα υπό συγκρότηση Κέντρα Κοινότητας ενσωματώνεται στο πλαίσιο λειτουργίας του Εθνικού Μηχανισμού ως ενός τοπικού σημείου αναφοράς για την υποδοχή, εξυπηρέτηση και διασύνδεση των πολιτών με όλα τα κοινωνικά προγράμματα και υπηρεσίες. Προτεραιότητα αποτελεί, αντίστοιχα, και η συνέχιση της λειτουργίας του πανελλαδικού δικτύου δομών για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών σε συνεργασία με την τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Ενδεικτικοί τομείς:

Οικονομικής συνδρομής

·         Κοινωνικό εισόδημα αλληλεγγύης

·         Πρόγραμμα ανθρωπιστικής κρίσης

·         Επιδόματα

Οικογένεια, παιδιά και νέοι

·         Βρεφικοί-παιδικοί σταθμοί

·         ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ-ΜΕΑ

·         Παιδική Προστασία

·         Συμβουλευτικά Κέντρα και Ξενώνες Φιλοξενίας για γυναίκες θύματα βίας

Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες

·         Κέντρα Κοινότητας και παραρτήματα στήριξης ΡΟΜΑ

·         Ξενώνες – Υπνωτήρια Αστέγων

·         Κοινωνικό Παντοπωλείο-Συσσίτια

·         Κοινωνική και Αλληλέγγυα οικονομία-συνεταιριστικά εγχειρήματα

Τρίτη ηλικία

·         ΚΑΠΗ

·         Βοήθεια στο Σπίτι

·         ΚΗΦΗ (Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων)

Πρωτοβάθμια υγεία

·         Κοινωνικά/δημοτικά ιατρεία

·         Κοινωνικά/δημοτικά φαρμακεία

·         Δράσεις προαγωγής υγείας

Στόχος για την κυβέρνηση είναι:

Ø  η συνέχιση της λειτουργίας των δομών και της παροχής των υπηρεσιών προς τους πολίτες και μετά το πέρας της χρηματοδοτικής περιόδου του ΕΣΠΑ 2014-2020 ως δημόσιων και δωρεάν υπηρεσιών του δήμου ή της περιφέρειας.

Ø  Η διασφάλιση των θέσεων εργασίας του υπηρετούντος προσωπικού και η ορθολογική ανακατανομή του ανάλογα με τις ανάγκες.

Ø  Η αξιοποίηση της κινητικότητας στο δημόσιο και η αύξηση των προσλήψεων σε εξειδικευμένο προσωπικό για την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών σε όσες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητο.

Ø  Η αναδιοργάνωση και ενίσχυση μίας νέας δυναμικής Κοινωνικής Υπηρεσίας ΟΤΑ που θα ενσωματώνει τη διεύρυνση του αντικειμένου της κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης με τις νέες της μορφές (υπνωτήρια, συμβουλευτικά κέντρα για τη βία κατά των γυναικών, κοινωνικά παντοπωλεία κλπ).

Ø  Η ενίσχυση της αυτοδιοίκησης με επαρκείς πόρους από τον κρατικό προϋπολογισμό για τη στήριξη των τοπικών και περιφερειακών πολιτικών για την κοινωνική προστασία με βιώσιμες, σύγχρονες, δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες προς τους πολίτες που το έχουν ανάγκη.

Ø  Η συμμετοχή με διαβούλευση των ίδιων των χρηστών των υπηρεσιών σε συνεργασία με τη διοίκηση του δήμου ή της περιφέρειας και τους εργαζόμενους για τις παρεχόμενες υπηρεσίες και τους τρόπους βελτίωσης τους. Στεκόμαστε απέναντι στην επιδοματική λογική που γεννά παθητικότητα. Θέλουμε σύγχρονες υπηρεσίες με δημοκρατικό έλεγχο και ενεργούς πολίτες.

Όλα αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν και την αναβάθμιση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης με συμμετοχή στο σχεδιασμό παρεμβάσεων κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο αλλά και με ενίσχυση της τοπικής δημοκρατίας, του δημοκρατικού ελέγχου, του συμμετοχικού προϋπολογισμού, θεσμών διαβούλευσης με τους πολίτες.

Η μάχη για την ανάταξη της αξιοπρέπειας και των συνθηκών διαβίωσης των συμπολιτών μας που έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από τις μνημονιακές πολιτικές, η χάραξη αναπτυξιακών περιφερειακών και τοπικών πολιτικών με επίκεντρο τον άνθρωπο και την καθημερινότητά του, η συγκρότηση μίας αυτοδιοικητικής κοινωνικής ασπίδας για τους πιο αδύναμους που θα δίνει προοπτική για εργασία και προκοπή αποτελεί το στοίχημα της κυβέρνησής μας και το πεδίο εκείνο που μπορεί να αφήσει το δικό της αποτύπωμα.