Προτάσεις τηςΘεματικής Επιτροπής Θεσμικών στη διημερίδα του Τμήματος Aυτοδιοίκησης

Αθήνα, Νοέμβριος 2016

Μετά από 7 χρόνια επιβολής και υλοποίησης του Καλλικράτη μπορούμε με σιγουριά να επιβεβαιώσουμε ότι οι καταστροφικές συνέπειές του στο θεσμό της τοπικής αυτοδιοίκησης, όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε θεσμικό, δημοκρατικό και συμμετοχικό επίπεδο, είναι ήδη περισσότερο από ορατές, τόσο στα αστικά κέντρα όσο ακόμη πιο πολύ στην επαρχία.

Βασικά χαρακτηριστικά του «Καλλικράτη»,  με τα οποία είμαστε αντίθετοι, αποτελούν:

• το γραφειοκρατικό, περίπλοκο και αντιδημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο
• οι δραστικές περικοπές πόρων
• οι απολύσεις εργαζομένων, οι ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών, οι ενοικιάσεις εργαζόμενων
• η συρρίκνωση ή και κατάρρευση σημαντικών κοινωνικών δράσεων των Δήμων (παιδικοί σταθμοί, πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» κ.λπ.),
• ο συγκεντρωτικός και χωρίς κριτήρια χωροταξικός σχεδιασμός, που δυσχεραίνει την επαφή των πολιτών με τους Δήμους, καθώς και τον έλεγχο, τη λογοδοσία και αυτή την ίδια τη συμμετοχή.

Τα παραπάνω αποτελούν στην ουσία την πιστή εφαρμογή όλων των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και στοχεύσεων στο χώρο της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης, που σχεδιάστηκαν από την κυβέρνηση Παπανδρέου και συνεχίστηκαν από τη συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου με την αγαστή συνεργασία, καθοδήγηση και έλεγχο από την Τρόικα, γεγονός που έχει επιδράσει διαλυτικά στο θεσμό αυτό.

Η αυτοδιοίκηση του πρώτου βαθμού έχει «φορτωθεί», μέσω των σχεδιασμών από τις κυβερνήσεις της χρεωκοπίας του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ με:

·         επιπλέον αρμοδιότητες, χωρίς τους αντίστοιχους πόρους

·         μεγάλο μέρος της δυσαρέσκειας των δημοτών

·         την κατασυκοφάντηση του θεσμού, ότι δήθεν οι ελληνικοί ΟΤΑ είναι οι πλέον χρεωμένοι, διεφθαρμένοι και κακοδιοικούμενοι.

Οδήγησαν και τους δύο βαθμούς της  Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε  θεσμική και οικονομική «αφυδάτωση».

Η θεσμική αναζωογόνηση και ο εκδημοκρατισμός, η οικονομική και λειτουργική στήριξη, η ουσιαστική αναβάθμιση του ρόλου των Δήμων με τη συμμετοχή των δημοτών είναι άμεσα απαραίτητη.

Βασικοί άξονες που οφείλουμε να κινηθούμε, ενισχύοντας πρωτίστως την εμπιστοσύνη μας προς τον θεσμό των ΟΤΑ Α βαθμού, είναι:

·      Η οικονομική αυτοτέλεια, με συνταγματικά – νομοθετικά θεσμοθετημένους πόρους

·      Η ανάληψη αρμοδιοτήτων που προκύπτουν από το ρόλο τους με αντίστοιχη χρηματοδότηση

·      Η καθιέρωση της απλής αναλογικής σαν πάγιο εκλογικό σύστημα με εκλογές κάθε 4 χρόνια

·      Η δημιουργία ενός ευέλικτου και σύγχρονου συστήματος διοίκησης με βάση το Δημοτικό Συμβούλιο, τη Συντονιστική Επιτροπή και το Δήμαρχο

·      Η χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ ώστε να γίνουν αποτελεσματικοί. Αποκλιμάκωση με σεβασμό σε πολιτιστικές, ιστορικές και γεωμορφολογικές συνθήκες κάθε περιοχής, καθώς επίσης και τη λαϊκή βούληση

·      Η διαμόρφωση, θεσμοθέτηση σχημάτων συμμετοχής των πολιτών στη διοίκηση και τον έλεγχο

Με βάση τις παραπάνω ανάγκες, είναι σαφές ότι ο «Καλλικράτης» δεν διορθώνεται. Καταργείται.

Καταργείται και αντικαθίσταται με ένα πλαίσιο δημοκρατικό, συμμετοχικό και διαφανές. Ένα μοντέλο που δεν στηρίζεται στην αυθεντία του ενός αλλά μεταβιβάζει αποφασιστικές αρμοδιότητες στα, τοπικά και περιφερειακά, συλλογικά όργανα.

Το ζητούμενο είναι να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα με τρόπο που να μας πάει μπροστά και όχι πίσω όπως κάνει ο «Καλλικράτης», με καταστροφικά αποτελέσματα.

Οι παραπάνω σκέψεις είναι σε ευθεία γραμμή με αυτά που είχε τονίσει ο Σύντροφος Πρωθυπουργός στο Ναύπλιο το 2013:

«Σκοπεύουμε να καταργήσουμε τον "Καλλικράτη" και να εγκαθιδρύσουμε μια νέα αρχιτεκτονική και ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα προσδιορίζει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου και θα προβλέπει με ακρίβεια την κατανομή των απαιτούμενων πόρων και των αντίστοιχων επενδυτικών μέσων», είχε πει επί λέξει ο Πρωθυπουργός, και αυτό είναι επίκαιρο σήμερα.

Χρειάζονται οξυγόνο για να ανασάνουν οι δήμοι και ο «Καλλικράτης» τους πνίγει ασφυκτικά.

Το οξυγόνο είναι η λαϊκή συμμετοχή, το δικαίωμα των πολιτών να αποφασίζουν για το δήμο τους και όχι η επιβολή των αναγκαστικών συνενώσεων περιφρονώντας την γνώμη τους και καταστρέφοντας την επαρχία.

Το οξυγόνο είναι η απλή αναλογική στην εκλογή των δημοτικών συμβουλίων και όχι η διατήρηση του καλπονοθευτικού πλειοψηφικού συστήματος και η δημιουργία εμποδίων ακόμη και για να πάρει κανείς μέρος στις εκλογές.

Το φάρμακο για τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση στους δήμους δεν είναι η δημιουργία μεγαλύτερων ούτε οι μηχανισμοί ελέγχου που έστηναν και ενίσχυαν οι διεφθαρμένες κεντρικές εξουσίες της Ν.Δ. και του ΠΑ.ΣΟ.Κ.  Οι δήμοι είναι για το λαό, στην υπηρεσία του λαού και πρέπει να λογοδοτούν στο λαό.

Το οξυγόνο είναι η γενναία αύξηση των πόρων που διαχειρίζονται οι δήμοι και όχι η εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών τους, το επιπλέον χαράτσωμα των πολιτών.

Το οξυγόνο είναι η καλύτερη στελέχωση και αποτελεσματικότερη λειτουργία των υπηρεσιών τους και όχι το λιγότερο και χειρότερα αμειβόμενο προσωπικό.

Οι παραπάνω σκέψεις είναι σε ευθεία γραμμή με αυτά που είχε τονίσει ο Σύντροφος Βούτσης σαν υπουργός το 2015:

«… η κυβέρνησή μας θα θέσει σε δημόσια διαβούλευση και εκπόνηση το νέο θεσμικό πλαίσιο. Βασικά στοιχεία θα αποτελέσουν:

•   Η χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ ώστε να γίνουν πλέον αποτελεσματικοί και να καλυφθεί το τεράστιο σημερινό έλλειμα πρωτογενούς δημοκρατίας.

•   Η αποκέντρωση και ο σαφής προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων κάθε επιπέδου διοίκησης.

•   Η επαρκής και ακριβής κατανομή των πόρων και των αντιστοίχων επενδυτικών μέσων.

•   Ο βαθύς εκδημοκρατισμός της λειτουργίας της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης με τη θέσπιση συμμετοχικών θεσμών ως αναπόσπαστο και δομικό μέρος της θεσμικής και πολιτικής τους λειτουργίας»

είχε πει επί λέξει ο Προέδρος της Βουλής, τότε υπουργός εσωτερικών, και αυτό είναι επίσης επίκαιρο σήμερα.

Στα πλαίσια αυτά, όπως έχουν διατυπωθεί και από τον Πρωθυπουργό αλλά και τον Πρόεδρο της Βουλής, έχουμε ολοκληρώσει το διάλογο στα επίπεδα του τμήματος, έχουν κατατεθεί ιδέες και προτάσεις από όλη την Ελλάδα που συνοψίζονται σε 3 άξονες:

·      Εκλογικό σύστημα

·      Θεσμοί

·      Χωροταξική αποκλιμάκωση

Στο εκλογικό σύστημα:

οι απόψεις ενοποιούνται στο ζήτημα της εκλογής του Δ.Σ. με απλή αναλογική και διαφοροποιούνται στο ζήτημα, άμεση ή έμμεση εκλογή δημάρχου, με σημαντική πλειοψηφία να είναι υπέρ της άμεσης εκλογής από το Δημοτικό Συμβούλιο, όπως και των Αντιδημάρχων.

Στην Ευρώπη επικρατεί το σύστημα της απλής αναλογικής στην εκλογή των Δημοτικών Συμβούλων και της έμμεσης ή άμεσης εκλογής του δημάρχου, ανάλογα τη χώρα. Για παράδειγμα, Γαλλία, Βέλγιο, σκανδιναβικές χώρες, έμμεση εκλογή. Αυστρία, Γερμανία μεικτό σύστημα, αλλού άμεση αλλού έμμεση εκλογή. Κυρίαρχο όμως σώμα είναι παντού το δημοτικό συμβούλιο.

Μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι στην μεταπολεμική Ελλάδα πολλές από τις εκλογικές διαδικασίες έγιναν με απλή αναλογική, μέχρι να έρθουν οι μονοκομματικές συντηρητικές κυβερνήσεις που εφάρμοσαν καλπονοθευτικούς νόμους. 

Σήμερα το σύστημα είναι τελείως δημαρχοκεντρικό. Ο νικητής τα παίρνει όλα με αποτέλεσμα να οδηγηθεί η τοπική αυτοδιοίκηση στο τέλμα και σε πολλές περιπτώσεις διαφθορά, που όλοι βιώνουμε εδώ και χρόνια. Άρα απαιτείται αλλαγή του εκλογικού συστήματος και επαναπροσδιορισμός αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα όργανα διοίκησης. Να προσδιορίσουμε τα βασικά διοικητικά όργανα, τη σύνθεση και ανάδειξή τους.

Το ισχύον εκλογικό σύστημα, που δίνει τα 3/5 των εδρών στο νικητή, αποτελεί ένα σύστημα ακραία πλειοψηφικό. Χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη συγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπο του Δημάρχου/περιφερειάρχη, έναντι των συλλογικών εκλεγμένων οργάνων του Δήμου. Το εκλογικό σύστημα καθορίζει εκλογική συμπεριφορά αλλά και τρόπο άσκησης διοίκησης. Το ερώτημα είναι: θέλουμε ισχυρά ή ασθενή μονοπρόσωπα όργανα; Ισχυρά ή ασθενή συλλογικά όργανα;

Δεν μπορεί να υπάρχει η δυνατότητα αλλαγής του Πρωθυπουργού αλλά όχι του Δημάρχου.

Η θέσπιση της απλής αναλογικής θα δώσει αέρα και οξυγόνο στη συμμετοχή και δύναμη στα συλλογικά όργανα και η έμμεση εκλογή δημάρχου θα βάλει τέλος στην αυθεντία του ενός, στην κακοδιαχείριση και στην ουσιαστική έλλειψη δημοκρατίας.

Στους θεσμούς των ΟΤΑ που είναι 4:

• Δημοτικό Συμβούλιο
• Δημοτικά ή Κοινοτικά ή Τοπικά Συμβούλια
• Δήμαρχος
• Συντονιστική Επιτροπή

οι απόψεις ενοποιούνται στην ανάγκη αναβάθμισης του ρόλου του Δημοτικού Συμβουλίου σαν κορυφαίου θεσμού, που εκλέγεται άμεσα κάθε 4  χρόνια, τη 2η Κυριακή του Νοεμβρίου, με το σύστημα της απλής αναλογικής και αποτελεί το ανώτατο όργανο του Δήμου που έχει αρμοδιότητα για όλες τις αποφάσεις στρατηγικού χαρακτήρα, για τον προϋπολογισμό και που συνεργάζεται στενά με τους άλλους θεσμούς των ΟΤΑ. Καταργούνται οι έλεγχοι σκοπιμότητας, και είναι αποκλειστική ευθύνη του Δημοτικού Συμβουλίου να εγκρίνει δαπάνες, ενώ θα ενταθούν οι έλεγχοι νομιμότητας, μέσω δειγματοληπτικού ελέγχου από αρμόδια υπηρεσία.

Αναγκαία κρίνεται επίσης και η ουσιαστική αναβάθμιση με ευθύνες, υποχρεώσεις και πόρους μέσω της θέσπισης του συμμετοχικού προϋπολογισμού των Τοπικών, Κοινοτικών ή Δημοτικών Συμβουλίων, τα οποία οδηγούν στην ενδοδημοτική αποκέντρωση και εξασφαλίζουν τη συμμετοχή των πολιτών. Αποτελεί στοιχείο κρίσιμης σημασίας, η ανάκτηση και αναβάθμιση του ιστορικού ρόλου των Τοπικών Κοινοτήτων, μέσω Της Προώθησης της απλής αναλογικής στην εκλογή των συμβουλίων των Τοπικών και δημοτικών κοινοτήτων και της απεξάρτησή τους από τα δημοτικά ψηφοδέλτια

Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκουμε να δυναμώσει η πολιτική οντότητα του τοπικού κοινωνικού σώματος, να μην περιοριστεί μόνο στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος αλλά και στη δυνατότητα πολιτικού ελέγχου των δημοτικών αρχών, συμμετοχής στην άσκηση της εξουσίας, απολογισμού και λογοδοσίας.

Ιστορικά, οι Τοπικές Κοινότητες αποτέλεσαν κρίσιμες αυτοδιοικητικές οντότητες, καθώς είχαν την δυνατότητα να ενεργοποιήσουν δυνάμεις σε τοπικό επίπεδο και να διαχειριστούν με αποτελεσματικό τρόπο, σημαντικά τοπικά ζητήματα. Στην πράξη, ο νόμος «Καλλικράτη», οδήγησε στην περιθωριοποίηση του κοινωνικού σώματος και στην κατάργηση του ρόλου των Τοπικών και δημοτικών Κοινοτήτων και κατ΄επέκταση, σε απόλυτα αναποτελεσματικούς  μηχανισμούς διευθέτησης των τοπικών ζητημάτων.

Ο Δήμαρχος που προτείνεται να εκλέγεται από το Δημοτικό Συμβούλιο, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να τον αλλάξει εάν συντρέχουν λόγοι, προΐσταται των υπηρεσιών του δήμου και είναι το εκτελεστικό όργανο του δημοτικού συμβουλίου. Ο Δήμαρχος λογοδοτεί στο δημοτικό συμβούλιο και στο λαό, με βάση συγκεκριμένη διαδικασία και κανόνες, κάθε εξάμηνο.

Η Συντονιστική Επιτροπή που απαρτίζεται από το Δήμαρχο, τους αντιδημάρχους, τους διευθυντές των Υπηρεσιών, το Νομικό και τον ορκωτό λογιστή συντονίζει το έργο στο επίπεδο του δήμου και φέρνει εισηγήσεις προς έγκριση στο δημοτικό συμβούλιο. Επίσης παρακολουθεί την εκτέλεση των αποφάσεων του δημοτικού συμβουλίου και αποφασίζει για την έγκριση των δαπανών και τη διάθεση των πιστώσεων του προϋπολογισμού.

Στη Χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ ώστε αφενός να καλυφθεί το τεράστιο σημερινό έλλειμμα πρωτογενούς δημοκρατίας και αφετέρου οι ΟΤΑ να γίνουν πιο αποτελεσματικοί, οι απόψεις ενοποιούνται στην ανάγκη αλλαγής του χωροταξικού πλαίσιου του Καλλικράτη, που διαμορφώθηκε με δογματισμούς (κάθε νησί και δήμος, πληθυσμός κλπ.) και έχοντας σαν μοναδικό στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή μείωση του αριθμού των Δήμων της χώρας. Δεν υπήρξε κανένας χωροταξικός σχεδιασμός, παρά μόνο αυτός που ευνοούσε τις κυβερνήσεις της χρεωκοπίας. Αγνοήθηκαν τόσο τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των επιμέρους γεωγραφικών περιοχών όσο και τα δομικά χαρακτηριστικά του τρόπου λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης και η ποικιλομορφία των μορφών συνεργασίας και επίτευξης στόχων. Δεν ελήφθησαν υπόψη η τοπικότητα/εγγύτητα, ιστορικοί, γεωγραφικοί, οικονομικοί και άλλοι παράγοντες. Δεν υπήρξε καν διάλογος με την κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, οδήγησε σε έναν υπέρμετρο περιορισμό του αριθμού των Δήμων και Κατάργησε στην πράξη την έννοια των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών.

Ξεχωρίζουμε από την ομιλία του Πρωθυπουργού στο Ναύπλιο: «…στην Ελλάδα ο μέσος πρωτοβάθμιος Καλλικρατικός ΟΤΑ έχει 34.780 κατοίκους και έκταση 406 τετρ.χλμ, τη στιγμή που οι αντίστοιχοι μέσοι όροι στην ΕΕ 27 είναι 5.630 κάτοικοι και 50 τετρ.χλμ περίπου. Επομένως, στόχος μας θα είναι η χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ, έτσι ώστε να καλυφθεί το τεράστιο σημερινό έλλειμμα πρωτογενούς δημοκρατίας που υπάρχει στη χώρα μας».

Με βάση το παραπάνω πρέπει να καθορίσουμε τα κριτήρια βιωσιμότητας ενός Δήμου:

•                    τη διευκόλυνση της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στα δημοτικά δρώμενα,

•                    την οικονομική ευρωστία και την επιχειρησιακή ικανότητα του Δήμου,

•                    το σεβασμό σε πολιτιστικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής

•                    τις γεωμορφολογικές συνθήκες κάθε περιοχής ( νησιωτικότητα, ορεινότητα κ.λπ.)

αλλά και τη  βούληση των πολιτών, για να έχουμε δήμους από το Λαό για το Λαό.

Στην προσπάθεια που κάνουμε για να εισηγηθούμε ένα νέο σχήμα για την τοπική αυτοδιοίκηση, είναι παραπάνω από εμφανές ότι δεν μπορούν όλα να μπουν σε ένα κουστούμι, που θα περιλαμβάνει και θα επιλύσει όλα τα θέματα που μπορεί να προκύψουν. Το βαλτωμένο και αγκυλωμένο τοπίο στην τοπική αυτοδιοίκηση χρειάζεται κάποια φυτίλια, έτσι ώστε να ξεμπλοκάρει.

Ο Καλλικράτης δημιούργησε επιχειρησιακές μονάδες προκειμένου να εκτρέφει παράγοντες, διαπλοκή και διαφθορά, με στόχο την αναπαραγωγή των τοπικών και κεντρικών «καρτέλ» νομής της εξουσίας και του δημοσίου χρήματος, και αυτό δεν θέλουν να το αλλάξουν τα κόμματα της χρεωκοπίας.

Η κοινωνία αγωνιά, ελπίζει και περιμένει από την Κυβέρνηση της Αριστεράς την κατάργηση του Καλλικράτη, την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας στην τοπική αυτοδιοίκηση. Πιστεύουμε ότι οφείλουμε να φέρουμε στον ελληνικό λαό προς έγκριση και τα τρία θέματα μαζί.

Απλή αναλογική, πραγματική αναβάθμιση των θεσμών αλλά και της χωροταξικής αποκέντρωσης, δείχνοντας ότι επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες, ένα θεσμικό πλαίσιο δημοκρατίας, αυτοτέλειας, διαφάνειας και κοινωνικής συμμετοχής.

Να δημιουργήσουμε δήμους ανοιχτούς και δημοκρατικούς, δήμους πρωτεργάτες της κοινωνικής αλληλεγγύης, δήμους που να είναι κοιτίδα της τοπικής πολιτικής έκφρασης και δράσης, και αυτό δεν θα τολμήσει να το αλλάξει κανένας, γιατί θα έχουμε την κοινωνία με το μέρος μας.

Γιατί στην κοινωνία θα κριθούμε κι εμείς και για αυτά που κάνουμε αλλά και για όσα δεν τολμήσαμε.